توجه به محیط زیست در لایحه برنامه هفتم توسعه اندک و ابزاری است

کارشناسان و متخصصان حاضر در همایش «نقد و ارزیابی مواد محیط زیستی لایحه برنامه هفتم توسعه» که به میزبانی دانشگاه خاتم برگزار شد، در ارزیابی کلی این لایحه بر این نظر بودند که توجه به محیط زیست در آن اندک و ابزاری است و هیچ سنخیتی میان آمارهای کمّی با شرایط محیط زیستی کشور در لایحه وجود ندارد.

به گزارش خبرنگار وبسایت دانشگاه خاتم، دومین همایش فصلی شورای انجمن‌های علمی ایران با عنوان «نقد و ارزیابی مواد محیط زیستی لایحه برنامه هفتم توسعه» با حضور صاحب نظران و متخصصین حوزه محیط زیست و نیز نمایندگانی از دولت و مجلس بعد از ظهر چهارشنبه 18 مرداد به میزبانی دانشگاه خاتم در تهران برگزار شد.

خروجی همایش امروز برای اصلاح لایحه برنامه هفتم توسعه تقدیم مجلس می‌شود

دکتر مجید قاسمی رئیس شورای انجمن‌های علمی ایران و رئیس دانشگاه خاتم در سخنرانی افتتاحیه این همایش به بررسی لایحه برنامه هفتم توسعه از منظر آب، انرژی، اقتصاد دریامحور و محیط زیست پرداخت و با اشاره به اهمیت این موضوعات، گفت: با توجه به اینکه لایحه برنامه هفتم توسعه هم اکنون در مجلس است، شورای انجمن‌های علمی تصمیم گرفت که در قالب برگزاری این همایش علمی، خروجی آن را به عنوان راهکارهای متخصصان حوزه محیط زیست به مجلس شورای اسلامی تقدیم کند؛ بلکه در اصلاح مواد محیط زیستی لایحه موثر واقع شود.

وی با اشاره به چالش‌ها و بحران‌های محیط زیستی که کشور با آنها دست به گریبان است، از جمله از بین رفتن جنگل‌ها، تنش آبی و فرونشست زمین، بیابان زایی، آلودگی هوا و از بین رفتن تالاب‌ها، افزود: به رغم همه این مشکلات، متاسفانه در لایحه برنامه هفتم توسعه هم توجه اندکی به مسائل حوزه محیط زیست صورت گرفته است.

قاسمی ضمن برشمردن برخی از مواد محیط زیستی این لایحه از جمله مواد 37، 38، 39، 40 و 41، ادامه داد: تغییرات اقلیمی و خشکسالی طی سال‌های اخیر از عوامل اصلی اثرگذار در تشدید تنش آبی کشور بوده‌اند و از این رو، ضروری است برنامه ریزی ویژه ای برای مقابله با آثار سوء این عوامل صورت گیرد.

رئیس دانشگاه خاتم از وجود نگاه جزیره‌ای در کشور به آب و مسائل مرتبط با آن انتقاد کرد و یادآور شد: بهره برداری از منابع آب بیش از ظرفیت آنها، بهره وری نازل در تمام بخش‌های مصرف با تاکید بر بخش کشاورزی، نبود سیستم پایش و قابل اطمینان برای منابع آب، تشدید مناقشه‌های آبی محلی و منطقه ای و تشدید پدیده‌های حدی هیدرولوژیکی مانند خشکسالی و سیل، از جمله چالش‌های جدی ما در حوزه آب است.

رئیس بانک پاسارگاد با تاکید بر اهمیت به کارگیری نوآوری‌های فناورانه و نیز نوآوری‌های اجتماعی برای رفع این چالش‌ها، گفت: برای تحقق هدف شماره 6 توسعه پایدار در کشور، ما نیازمند یک تریلیون دلار سرمایه گذاری هستیم. همچنین ضروری است سرمایه گذاری‌های فعلی دست کم سه برابر افزایش یابد.

دکتر قاسمی همچنین از فقدان فصلی مجزا در لایحه برنامه هفتم توسعه ذیل عنوان محیط زیست، به عنوان یک خلاء جدی  نام برد و خواستار بازنگری اساسی در لایحه و رفع این کاستی شد.

در ادامه مهران حبیبی رضایی رئیس اتحادیه انجمن‌های علوم زیستی ایران ضمن عرض خیرمقدم به حاضران در همایش، گزارشی مختصر از فعالیت‌های این اتحادیه ارائه کرد و گفت: بیش از 150 انجمن در شورای انجمن‌های علمی ایران عضو هستند که بیش  از 18 اتحادیه را تشکیل داده اند که از این تعداد چراغ حدود 10 اتحادیه روشن است.

وی این اتحادیه‌ها را ظرفیت‌هایی مهم برای اداره سرزمین ایران با خرد خواند.

در ادامه، پنل نخست همایش «نقد و ارزیابی مواد محیط زیستی لایحه برنامه هفتم توسعه» با محوریت «آب و محیط طبیعی» با حضور اعضای پنل، افشین دانه کار؛ عضو هیئت علمی گروه محیط زیست دانشگاه تهران، زهرا قلیچی پور عضو هیئت علمی گروه محیط زیست دانشگاه حکیم سبزواری و حمیدرضا رضایی عضو هیات علمی گروه محیط زیست دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان و عضو هیات مدیره انجمن حفاظت از تنوع زیستی، برگزار شد.

لایحه برنامه هفتم در مقایسه با برنامه‌های پیشین یک عقبگرد در حوزه محیط زیست است

در ابتدای این نشست مریم شهبازی رئیس کارگروه تنوع زیستی اتحادیه انجمن‌های علوم زیستی ایران گزارشی از نقاط ضعف و قوت لایحه برنامه هفتم توسعه در موضوع آب و محیط طبیعی ارائه کرد.

وی در سخنان خود گفت: لایحه برنامه هفتم توسعه 24 فصل و 118 ماده دارد اما فاقد سرفصلی درباره محیط زیست است و تنها در 15 ماده آن هم به صورت پراکنده به مسائل مرتبط با حوزه محیط زیست اشاره شده است که در مقایسه با 6 برنامه قبلی توسعه، یک عقبگرد آشکار در این زمینه محسوب می‌شود.

رئیس کارگروه تنوع زیستی اتحادیه انجمن‌های علوم زیستی ایران، نبود رویکرد مسئله محوری در تدوین این لایحه، کلی گویی و ابهام در بندهای پیشنهاد و فقدان ضمانت اجرایی را از نقاط ضعف جدی لایحه برنامه هفتم توسعه برشمرد و با ذکر یک مثال گفت: در ماده 2 فصل نخست (رشد اقتصادی) سیاست‌های کلی برنامه برای حوزه کشاورزی رشد 5.5 درصدی پیش بینی شده است؛ در حالی که همین الان هم بهره برداری از منابع آب و خاک در حوزه کشاورزی بیشتر از ظرفیت موجود است.

روح لایحه برنامه هفتم توسعه هنوز به پساب به عنوان یک منبع آبی جدید نگاه می‌کند

در ادامه سخنرانی‌های این پنل، بنفشه زهرایی دانشیار دانشکده مهنسی عمران دانشگاه تهران و دبیر کارگروه ملی سازگاری با کم آبی به الزامات برنامه ریزی توسعه در شرایط کم‌آبی پرداخت و با اشاره به وسعت حدود 22 میلیون هکتاری مناطق کم آب در ایران، گفت: خشکی طبیعی، تغییرات آب و هوایی و تغییر اقلیم، نبود یا محدود بودن ظرفیت ذخیره آب در آب خوان‌ها و کاهش متوسط بارش از یک سوم به یک چهارم در کشور از میانه دهه 70، از جمله عوامل موثر بر ایجاد کم آبی در کشور هستند.

دبیر کارگروه ملی سازگاری با کم آبی همچنین از اینکه به گفته او روح لایحه برنامه هفتم توسعه هنوز به پساب به عنوان یک منبع آبی جدید نگاه می‌کند، اظهار شگفتی کرد.

امنیت غذایی ما کاملا به حفظ تنوع زیستی وابسته است

سپس حمید ظهرابی معاون اسبق محیط زیست طبیعی سازمان حفاظت محیط زیست در سخنانی با بیان اینکه منابع طبیعی ما ارزان و مجانی است و این موجب شده هر طرح ویژه ای که در بستر آنها طراحی می‌شود، توجیه اقتصادی داشته باشد. متاسفانه این نگاه طی سال‌های متمادی آسیب جدی به محیط زیست ایران وارد کرده است.

وی ادامه داد: کشور ما از بابت تنوع زیستی رتبه دوازدهم را در دنیا دارد و درواقع جزو چند کشور اول از این حیث است اما به خاطر آینده توسعه ناپایدار، کشور ما هم اکنون شرایط خوبی در زمیه حفاظت از این تنوع زیستی ندارد.

ظهرابی گفت: امنیت غذایی ما کاملا به حفظ تنوع زیستی وابسته است در حالی که در سراسر برنامه هفتم توسعه تنها یک بار واژه «تنوع زیستی» به کار رفته است! همچنین تنها دو بند از برنامه مرتبط با تنوع زیستی است در حالی که در برنامه هفتم توسعه باید اساسا فصل مستقلی برای حوزه محیط زیست گنجانده شود.

لایحه برنامه هفتم توسعه فاقد طرحی مشخص برای احیای تالاب‌هاست

در ادامه افشین دانه‌کار یکی از اعضای پنل در سخنانی فروپاشی تالاب‌ها را زنگ خطر جدی برای کشور خواند و آن را معادل «فروپاشی مملکت» خواند و گفت: تمامی تالاب‌های فلات مرکزی که 51 درصد مساحت کل کشور را دربرگرفته، خشک شده است. با این وصف، لایحه برنامه هفتم توسعه فاقد طرحی مشخص برای احیای تالاب‌هاست؛ آن هم در بحرانی ترین دوره محیط زیستی کشور.

در ادامه، پنل دوم همایش «نقد و ارزیابی مواد محیط زیستی لایحه برنامه هفتم توسعه» با محوریت «بهره برداری و توسعه محیط زیستی» با حضور اعضای پنل شامل مجید مخدوم؛ عضو شورای عالی حفاظت محیط زیست و رئیس انجمن ارزیابی محیط زیست و هلنا کعبی؛ از مسئولان دفتر پایش فراگیر سازمان حفاظت محیط زیست برگزار شد.

در بخش ابتدایی این پنل مریم شهبازی رئیس کارگروه تنوع زیستی اتحادیه انجمن‌های علوم زیستی ایران این بار گزارشی از نقاط ضعف و قوت لایحه برنامه هفتم توسعه در موضوع بهره برداری و توسعه محیط زیستی ارائه کرد.

وی با اشاره به ضعف احکام در محور بهره برداری و توسعه محیط زیستی، گفت: با توجه به اهمیت موضوع محیط زیست و تاب‌آوری سرزمینی، باید مسائل این حوزه در فصلی جداگانه در لایحه گنجانده شود.

آنچه به ما دیکته می‌کند برنامه توسعه‌مان چگونه باشد، جغرافیای کشورمان است

سپس رضا مکنون؛ عضو سابق شورای علی حفاظت محیط زیست و دانشیار دانشکده مهندسی عمران و محیط زیست دانشگاه صنعتی امیرکبیر با اشاره به سابقه 75 ساله کشور ایران در حوزه تدوین برنامه‌های کلان، گفت: آنچه به ما دیکته می‌کند برنامه توسعه‌مان چگونه باشد، جغرافیای کشورمان است و هر گونه برنامه ریزی باید با عطف توجه به این جغرافیا باشد.

وی با اشاره به کاهش 40 میلی متری متوسط بارش و همزمان افزایش بی سابقه و 2.1 درجه ای میانگین دما در کشور، افزود: این موارد باعث شده است که تبخیر آب در ایران 27 میلیارد مترمکعب بیشتر شود. علاوه بر این ذخایر آبی در ایران از 135 میلیارد مترمکعب به 88 میلیارد مترمکعب کاهش یافته و هیچ پیش بینی ای هم که حاکی از بهبود این وضعیت در آینده باشد، وجود ندارد و برعکس؛ تمامی پیش بینی‌ها از وخامت بیشتر این وضعیت حکایت می‌کنند.

مکنون همچنین از محقق نشدن اهداف سند چشم انداز 1404 در بسیاری از حوزه‌ها از جمله محیط زیست اظهار تاسف کرد و خواستار اصلاحات جدی  در لایحه برنامه هفتم توسعه کشور تا پیش از تصویب در صحن مجلس شد.

محیط زیست، محیط ایست نیست

همچنین مجید مخدوم رئیس انجمن ارزیابی محیط زیست و از اعضای این پنل در سخنانی از بخشی بودن تمام برنامه‌های توسعه در کشور گلایه کرد و با بیان اینکه محیط زیست، محیط ایست نیست، بر لزوم توجه بیشتر به این حوزه در زمان تدوین برنامه‌هایی کلان از این دست تاکید کرد.

در ادامه سخنرانی‌های پنل «بهره برداری و توسعه محیط زیستی» نغمه مبرقعی دینان؛ دانشیار پژوهشکده علوم محیطی دانشگاه شهید بهشتی و عضو شورای عالی محیط زیست کشور و دبیر انجمن ارزیابی محیط زیست ایران، ضمن مرور تاریخی برنامه‌های پنجساله توسعه کشور بعد از سال‌های جنگ، گفت: در برنامه دوم توسعه که از سل 1374 شروع شد، ما ماده قانونی مرتبط با مسائل حوزه محیط زیست داشتیم اما الزامی برای اجرای آن وجود نداشت. در برنامه سوم بند مربوط به حوزه محیط زیست الزامی شد.

برنامه چهارم یکی از مترقی‌ترین برنامه‌های توسعه در حوزه محیط زیست بود

وی افزود: در برنامه چهارم ما با یک جهش کیفی بسیار مطلوب در حوزه حفاظت از محیط زیست روبه‌رو شدیم و به واقع یکی از مترقی‌ترین برنامه‌هایی بود که تاکنون در کشور نوشته شده است. اما حالا و در برنامه هفتم توسعه ما با لایحه‌ای روبه‌رو هستیم که نه تنها فصل محیط زیست ندارد، بلکه روح محیط زیستی هم ندارد.

مبرقعی با اشاره به گذار دنیا به سمت اقتصاد سبز، از تداوم اتکای اقتصاد ایران به نفت اظهار تاسف کرد و با بیان اینکه ما یکی از کشورهایی هستیم که شدت مصرف انرژی در آن بسیار بالاست، در یک ارزیابی کلی درباره لایحه برنامه هفتم توسعه گفت: توجه به محیط زیست در برنامه هفتم توسعه اندک و ابزاری است و هیچ سنخیتی میان آمارهای کمی با شرایط محیط زیستی کشور در لایحه وجود ندارد.

بسته پیشنهادی سازمان حفاظت محیط زیست به مجلس

احمدرضا لاهیجان زاده مدیرکل حفاظت محیط زیست استان اصفهان و مسئول اسبق پیگیری و اجرای سیاست‌های ابلاغی مقام معظم رهبری در حوزه محیط زیست هم در این پنل در سخنانی ضمن اشاره به وضعیت بحرانی کنونی محیط زیست کشور در بخش‌های مختلف و آنچه بی توجهی لایجه برنامه هفتم توسعه به این بحران‌ها نامید، از تدوین بسته پیشنهادی سازمان حفاظت محیط زیست با هدف رفع خلاهای این برنامه در حوزه محیط زیست خبر داد.

وی گفت: خوشبختانه توانسته ایم تعدادی از نمایندگان محترم مجلس را مجاب کنیم که بخش‌های آب، انرژی، حمل و نقل، کشاورزی و محیط زیستِ این لایحه را مورد بازنگری و بازبینی مجدد قرار دهند و امیدواریم لایحه با اصلاحات مورد نظر ما و بر اساس متن پیشنهادی تقدیمی که 150 صفحه است، به صحن علنی برود. متن پیشنهادی ما هم اکنون به کمیسیون تلفیق مجلس رسیده است.

در این پنل همچنین سمیه رفیعی؛ رئیس فراکسیون محیط زیست، کمیسیون آب و کشاورزی مجلس شورای اسلامی نیز در سخنانی ضمن اظهار خرسندی از برگزاری این همایش علمی و تخصص در عین حال از دیرهنگام بودن آن گلایه کرد.

هیچ عمرانی روی تخریب پایدار نخواهد ماند

وی با اظهار همراه بودن خود و دیگر اعضای فراکسیون محیط زیست مجلس با بسیاری از متخصصیان و صاحب نظران حوزه محیط زیست که در این همایش به ایراد نقطه نظرات خود پرداختند، بر این نکته تاکید کرد که هیچ عمرانی روی تخریب پایدار نخواهد ماند، گفت: عمده مردم هم که به ما مراجعه می‌کنند از وجود معادن در مناطق خود اظهار نارضایتی می‌کنند.

این نماینده مجلس همچنین از حضور کمرنگ سازمان حفاظت محیط زیست در مبادی و مجراهایی که قوانین و لوایح مرتبط با حوزه محیط زیست در آنها مورد بررسی و تصویب قرار می‌گیرد، مانند مجمع تشخیص مصلحت نظام، گلایه کرد.

خبرهای خوش رئیس فراکسیون محیط زیست مجلس برای محیط زیستی‌ها

رئیس فراکسیون محیط زیست مجلس در عین حال از تصویب 3 ماده واحده محکم ذیل ماده 22 لایحه برنامه هفتم توسعه در راستای تامین نظرات متخصصین و دغدغه مندان حوزه محیط زیست خبر داد و گفت: این نوید را هم می‌دهم که قول افزودن فصل محیط زیست را هم به برنامه گرفته ایم.

رفیعی با اعلام اینکه یک ماده قانونی هم در حوزه آلودگی هوا تصویب شده است و برای اولین بار در جدول تخصیص آب، حق تالاب‌ها مورد توجه قرار گرفت، از صاحب نظران و متخصصین حوزه محیط زیست خواست حداکثر ظرف یک هفته آخرین نظرات خود را برای اصلاح لایحه تقدیمی از سوی دولت به مجلس، برای این فراکسیون ارسال کنند.

بر اساس این گزارش، دومین همایش فصلی شورای انجمن‌های علمی ایران با عنوان «نقد و ارزیابی مواد محیط زیستی لایحه برنامه هفتم توسعه» با قرائت بیانیه پایانی به کار خود پایان داد.