چهل سال سیاست‌گذاری در بخش کشاورزی زیر بوته نقد

همایش «چهل سال سیاست‌گذاری در بخش کشاورزی: تجارب، آموزه‌ها و الزامات» به همت شورای انجمن‌های علمی ایران و با حضور تنی چند از وزرای سابق جهاد کشاورزی و نیرو و همچنین اندیشمندان و محققان حوزه‌های آب و خاک و زراعت و انرژی در دانشگاه خاتم برگزار شد.

به گزارش خبرنگار وبسایت دانشگاه خاتم، دهمین همایش ملی پیشرفت و توسعه علمی کشور با عنوان «چهل سال سیاست‌گذاری در بخش کشاورزی: تجارب، آموزه‌ها و الزامات» با تلاش شورای انجمن‌های علمی ایران روز چهارشنبه 3 اسفندماه با حضور اندیشمندان و محققان حوزه کشاورزی، انرژی و نیرو در محل دانشگاه خاتم برگزار شد.

مجید قاسمی رئیس دانشگاه خاتم و رئیس شورای انجمن‌های علمی ایران سخنان خود را در این همایش به رفع چالش‌های بخش کشاورزی در کشور با نگاهی به فناوری‌های نوین اختصاص داد.

وی ضمن یادآوری تاکیدات رهبر انقلاب نسبت به اهمیت مقوله کشاورزی در توسعه کشور و نگاه ویژه ایشان به مقوله اقتصاد سبز، توسعه کشاورزی دانش بنیان، لزوم بهره‌گیری از انرژی‌های نو، افزایش شرکت‌های دانش بنیان در حوزه کشاورزی را مد نظر قرار داد.

آمادگی دانشگاه خاتم و بانک ‍‍‍‍پاسارگاد برای حمایت از تحقیقات متکی بر فناوری در حوزه‌های آب و انرژی

به گفته رئیس دانشگاه خاتم، اهمیت مقوله کشاورزی در اسناد فرادستی از جمله اصل 44 قانون اساسی، سد چشم انداز 20 ساله افق 1404، سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی (بندهای 6، 7 و 9)، سیاست‌های کلی نظام در بخش کشاورزی (بندهای 2، 4، 5 و 6)، قانون احکام دائمی برنامه توسعه (ماده 61) مورد تاکید قرار گرفته و از این حیث «بخش کشاورزی متمتع‌ترین بخشی است که سیاست‌های کلی از آن حمایت می‌کند.»

رئیس شورای انجمن‌های علمی ایران در ادامه به ارائه آماری از وضعیت بخش کشاورزی پرداخت و عنوان کرد: اشتغال بخش کشاورزی در سال 98 از 17.7 درصد به 16.3 درصد کاهش پیدا کرده است. همچنین تراز تجاری بخش کشاورزی ما منفی است و حدود 5 میلیارد دلار کسری داریم.

قاسمی افزود: متوسط رشد در بخش تولید در حوزه کشاورزی 4.1 درصد است و میزان تسهیلات هم در این بخش رشد بسیار اندکی داشته است.

وی تنش آبی، محدودیت اراضی، عدم استفاده از فناوری‌های نویت، بهره‌وری پائین، فراهم نبودن زمینه‌های سرمایه‌گذاری و عدم توسعه یکپارچه و فراگیر زنجیره تامین و مصرف را از جمله چالش‌ها و محدودیت‌های بخش کشاورزی برشمرد و در عین حال کشت هیدروپونیک و ایروپونیک را از راهکارهای رفع این چالش‌ها ذکر کرد.

مدیرعامل بانک پاسارگاد در پایان آمادگی این بانک و نیز دانشگاه خاتم را برای حمایت از تحقیقات در حوزه‌های انرژی و آب که متکی بر پشتیبانی از بخش فناوری هستند، اعلام کرد و گفت: با کمال میل حاضریم بودجه این تحقیقات را مقبل شویم و از پژوهشگران این حوزه پشتیبانی کنیم.

در ادامه محمدجواد قلی نیا دبیر این دوره از همایش ملی پیشرفت و توسعه علمی کشور، در سخنانی با اشاره به اهمیت موضوع امنیت غذایی در تامین امنیت ملی و استقلال هر کشوری، به مخاطرات جدی که کشور در این زمینه با آن روبه‌روست، پرداخت و گفت: این همایش موضوع سیاستگذاری در بخش کشاورزی را مورد توجه قرار داده است تا از این طریق برای رفع مشکلات اساسی این بخش چاره اندیشی کنیم.

بر اساس این گزارش، برنامه‌های دهمین همایش ملی پیشرفت و توسعه علمی کشور با عنوان «چهل سال سیاست گذاری در بخش کشاورزی: تجارب، آموزه‌ها و الزامات» در ادامه با برگزاری نشستی تحت عنوان «مدیریت و اقتصاد کشاورزی، توسعه روستایی و نظام‌های بهره برداری» به ریاست محمود حجتی وزیر سابق جهاد کشاورزی و با حضور محمد خدابخشی نماینده مجلس و رئیس فراکسیون توسعه متوازن کشور، جواد محمدقلی نیا نایب رئیس شورای انجمن‌های علمی ایران و غلامحسین طهماسبی رئیس اتحادیه انجمن‌های علوم کشاورزی مدرن پی گرفته شد.

سهم 80 درصدی کشاورزی از برداشت از کل آب‌های ایران

عنوان محور نخست این پنل، «سیمای سیاستگذاری کشاورزی ایران: چالش‌ها، مشکلات و دست آوردها» بود که حسین شیرزاد کارشناس کشاورزی به ارائه مقاله ای با موضوع امنیت غذایی و چالش حکمرانی پرداخت.

وی با اشاره به دخالت شدید دولت در سیاستگذاری‌های بخش کشاورزی، سیطره برنامه‌های زمین محور را در این ریل گذاری برجسته خواند و با بیان اینکه هم اکنون 20 درصد مشاغل کشور مربوط به بخش کشاورزی است، گفت: کشاورزی سهمی 80 درصد در کل برداشت از آب‌های ایران را به خود اختصاص داده است.

شیرزاد به فرسایش خاک به میزان 16 تن در هکتار در کشور هم اشاره کرد و هشدار داد که این میزان فرسایش 4 برابر میانگین جهانی است.

وی عنوان کرد: امنیت سرمایه گذاری ما دچار مشکل شده است و پروژه‌های بخش کشاورزی نیز همواره با نقص در تامین مالی روبه‌رو بوده اند. علاوه بر این، ما با فقدان موسسات و نهادهای مالی پرقدرت در بخش کشاورزی روبه‌رو هستیم.

کشاورزی فقط یک فعالیت اقتصادی نیست بلکه نوعی روش زندگی است

محور دوم این پنل، «تعامل و اثرگذاری‌های سیاستگذاری بخش کشاورزی با اقتصاد ملی (تقابل یا همسویی)» نام داشت که مجتبی پالوچ نایب رئیس و دبیر انجمن توسعه علمی روستایی ایران و قائم مقام موسسه پژوهش‌های برنامه ریزی، اقتصاد کشاورزی و توسعه روستایی به ارائه مقاله ای در این رابطه پرداخت.

وی ضمن ارائه تعریفی از کشاورزی، گفت: کشاورزی فقط یک فعالیت اقتصادی نیست بلکه نوعی روش زندگی است که مخصوصا در حفظ محیط زیست و انتقال میراث گذشتگان به نسل‌های آتی و همچنین حفظ تنوع زیستی نقش بسیار مهمی دارد.

پالوچ همچنین نقش بخش کشاورزی را در ارتقا اقتصاد ملی یادآور شد و بر لزوم تداوم سیاست حمایت از کشاورزی از سوی دولت تاکید کرد.

در محور سوم این پنل با عنوان «جایگاه الگوهای توسعه و نظام‌های بهره برداری در سیاستگذاری بخش کشاورزی» بیژن جهان پناه معاون سابق توسعه تعاونی‌ها، تشکل‌ها و نظام‌های بهره‌برداری سازمان مرکزی تعاون روستایی به ارائه مقاله‌ای مرتبط با محور مذکور پرداخت.

وی با بیان اینکه ما عمدتا نظام تولید را با نظام بهره‌برداری یکی فرض می‌کنیم، گفت: الگوی توسعه روستایی با الگوی توسعه کشاورزی هم‌بندی لازم را نداشته است که این باعث می‌شود بخش کشاورزی جذابیت لازم برای سرمایه گذاری را نداشته باشد.

قطعا مسئول عدم تعادل بین بخش‌های مختلف اقتصادی کشور، دولت‌ها هستند

در ادامه محمود حجتی وزیر سابق جهاد کشاورزی که ریاست این پنل را بر عهده داشت، با بیان اینکه اگر عدم تعادل بین بخش‌های مختلف اقتصادی کشور وجود دارد و بازدهی کم است، متولی آن قطعا دولت‌ها هستند. خصوصا در بخش کشاورزی این امر مشهود است و دولت‌ها کاملا دخالت می‌کنند، به صورت پیدا و پنهان. البته بخش زیادی از این دخالت قطعا ضروری است چرا که با امنیت غذایی مردم در ارتباط است و نباید ساده از کنار آن گذشت.

وی افزود: زیربناها در بخش کشاورزی که آب و خاک است، عمدتا توسط دولت‌ها مهیا می‌شود. دولت در خود تولید هم یارانه می‌دهد، چه مستقیم و چه غیرمستقیم.

وزیر سابق جهاد کشاورزی ضمن اشاره به توجه مناسبی که در برنامه هفتم توسعه به بحث آب و خاک صورت گرفته است، عنوان کرد: یکی از مشکلات ما عدم استفاده به موقع و مناسب از نزولات جوی است؛ به این معنا که این درست که بارندگی در کشور ما کم است اما در بخش کشاورزی از همان میزان بارشی هم که هست، خوب استفاده نمی‌شود.

حجتی در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه فکر می‌کنید با همین وضعیت موجود، ایران می‌تواند قطب غذایی منطقه شود؟، گفت: قطعا توانایی انسان از هر آنچه فکر بشود، بیشتر است و ما قطعا می‌توانیم بیش از اینها تولید داشته باشیم اما به هر حال بخشی از مسائل هم دست ما نیست و مثلا ما نمی‌توانیم در کویر ذرت عمل بیاوریم. باید در جاهایی که بهره وری مان پائین است، تاکید را روی افزایش محصول بگذاریم.

محمد خدابخشی نماینده مجلس و رئیس فراکسیون توسعه متوازن کشور هم در این نشست گفت: اجرای سیاست‌های بخش کشاورزی باید متناسب با سیاست‌های سایر بخش‌ها از جمله بخش صنعت باشد.

بر اساس همین گزارش، برنامه‌های دهمین همایش ملی پیشرفت و توسعه علمی کشور با عنوان «چهل سال سیاست گذاری در بخش کشاورزی: تجارب، آموزه‌ها و الزامات» در ادامه با برگزاری نشستی تحت عنوان «برنامه‌های توسعه ای، مدیریت منابع، دانش بنیان‌ها و فناوری‌های نوین» به ریاست حمید چیت چیان وزیر سابق نیرو و عضو هیئت علمی پژوهشگاه نیرو و با حضور مختار جلالی جواران عضو هیئت مدیره شورای انجمن‌های علمی ایران و جواد فرهودی استاد گروه آبیاری و آبادانی دانشگاه تهران پی گرفته شد.

فعالیت اقتصادی در بخش کشاورزی رقابتی نیست

محور نخست این پنل، «دانش بنیان‌ها و تحولات سیاستگذاری در بخش کشاورزی» بود که اسکندر زند استاد موسسه تحقیقات گیاه پزشکی کشور با ارائه مقاله ای در این خصوص، عنوان کرد: کشاورزی دانش بنیان یک نظام پژوهش و نوآوری خوب می‌خواهد. مشکل کشاورزی ما در حوزه تئوری‌هایش است.

وی همچنین به رقابتی نبودن فعالیت اقتصادی در بخش کشاورزی هم اشاره کرد و افزود: وقتی رقابتی در کار نباشد، عملا اتفاق خاصی از حیث کیفیت محصولات تولیدی نخواهد افتاد. کشاورزی در متن اقتصاد و جامعه و سیاست و فرهنگ است و نمی‌شود آن را از سایر بخش‌ها مجزا کرد. درواقع تا زمانی که کل شبکه کار نکند، نباید انتظار وقوع اتفاقی خاص را در بخش کشاورزی داشته باشیم.

سعید مرید عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس هم با ارائه مقاله ای با محوریت مدیریت سیاستگذاری آب، منابع - چالش‌ها و عرضه – توزیع، قش انجمن‌های علمی را در کاستن از آسیب‌های بخش کشاورزی یادآور شد و گفت: باید دامنه موضوعات مورد فعالیتمان را به حوزه‌های اثرگذار و اثرپذیری مانند آب و خاک و زراعت توسعه دهیم.

کشور ما پتانسیل رشد 8 درصدی اقتصادی را با شرایط موجود ندارد

سیدمحمدعلی ابراهیم زاده موسوی رئیس دانشکدگان کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران هم در این نشست، مقاله ای را با محوریت موضوع برنامه هفتم توسعه و الزامات و تاکیدهای لازم در سیاستگذاری پنجساله برای بخش کشاورزی و روستایی ارائه کرد.

وی با انتقاد از الگوی کشتی که فعلا در کشور در حال اجراست، گفت: مراتب اعتراض به وزیر جهاد کشاورزی  در این رابطه اعلام شده است. واقعیت این است که کشور ما پتانسیل رشد 8 درصدی اقتصادی را با شرایط موجود ندارد. بنیاد یک برنامه باید بر واقعگرایی باشد نه آرزوهای دست نایافتنی.

ضرورت تجدیدنظر در برنامه‌های تخصیص آب

در ادامه حمید چیت چیان وزیر سابق نیرو که ریاست این پنل را بر عهده داشت در سخنانی با بیان اینکه الان هر گونه برنامه ریزی در هر بخش و به خصوص آنها که اتکا به منابع طبیعی دارد، باید در ارتباط با هم دیده شوند، گفت: شاید یکی از دلایل عدم موفقیت ما در برنامه‌های گذشته همین مسئله بوده است.

وی درباره مدیریت پایداری آب، گفت: تولید کشاورزی عمدتا وابسته به آب است و به صورت فزاینده ای در معرض مخاطرات آب قرار دارد. کشاورزی بزرگترین بخش مصرف کننده آب و از بزرگترین آلوده کنندگان منابع آب است.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه نیرو با تاکید بر اینکه مدیریت پایداری آب کلید آینده غذا و کشاورزی کشور است، به روند کاهش منابع آب تجدیدپذیر و تغییرات میزان بارش کشور اشاره و اضافه کرد: با توجه به کاهش بارندگی شاهد تغییراتی جدی در منابع آب تجدیدپذیر بوده ایم. ما بین 90 تا 95 درصد از کل مابع آب تجدیدپذیر را استفاده می‌کنیم؛ حال آنکه برای تعادل در منابع آب اجازه نداریم بیش از 40 درصد از این منابع استفاده کنیم.

وی همچنین برداشت‌های خارج از ظرفیت اکولوژیک از آب‌های سطح الارضی و نازل بودن کارایی و بهره‌وری آب در همه بخش‌ها به ویژه بخش کشاورزی را به عنوان بحران‌های دیگر این بخش برشمرد و خواستار تجدیدنظر در برنامه تخصیص آب به نقاط مختلف کشور شد.