نرخ بیکاری فارغ‌التحصیلان هنر 23.5 درصد است/ فرهنگ را مولد نمی‌دانیم

به گزارش خبرنگار روابط عمومی و سایت دانشگاه خاتم، دانشکده معماری دانشگاه خاتم روز چهارشنبه 29 آذرماه با حضور جمعی از متخصصان حوزه هنر و اقتصاد در سالن امام رضا (ع) در محل این دانشگاه، دو نشست تخصصی را ذیل همین عنوان برگزار کرد.

نشست اول با عنوان «صنایع و اقتصاد خلاق» برگزار شد و سخنران آن مهندس مرتضی کاظمی؛ معاون اسبق امور هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و نشست دوم نیز با عنوان «هنر در عصر دیجیتال (نقش تکنولوژی و نوآوری در اقتصاد هنر)» برگزار شد و سخنران آن دکتر احسان رونق مدرس دانشگاه بود.

مهندس کاظمی؛ معاون اسبق امور هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در نشست «صنایع و اقتصاد خلاق» با بیان اینکه گزارشی که ارائه خواهد داد فارغ از موضوع نقد اقتصاد فرهنگ و هنر و صرفا مروری است عملگرایانه بر پدیده و جنبشی جدید در عرصه فرهنگ و هنر که حدود 15 سال در ایران عمر دارد، به ارائه تعریفی از صنایع خلاق پرداخت و گفت: صنایع خلاق یا اقتصاد خلاق دربرگیرنده گروهی از فعالیت‌های فناورانه اقتصادیِ مبتنی بر حوزه فرهنگ و هنر هستند که کالاها و خدمات آن مشمول مالکیت فکری و معنوی هم می‌شوند.

وی افزود: از دهه 1990 به بعد با بروز و ظهور فناوری‌های IT و ICT این امکان جلوی پای فرهنگ و هنر ایجاد شد که پروژه‌های بزرگی را تولید کند که محصول آنها اقتصاد خلاق است. این مفهوم در سال 2001 با عنوان صنایع خلاق مطرح شد که به صنایعی گفته می‌شد که مبنای آن بر عناصر هنری خلاقیت و نوآفرینی استوار شده که هسته اصلی آن ادبیات، هنرهای تجسمی، هنرهای نمایشی، موسیقی و معماری و صنایع فرهنگی هم شامل میراث فرهنگی، صنایع دستی، رادیو و تلویزیون و بازی‌های کامپیوتری است.

این کارشناس حوزه اقتصاد فرهنگ و هنر با بیان اینکه اقتصاد خلاق مولود پیوند صنعت، هنر و فناوری‌های پیشرفته است، به وضعیت صننایع خلاق در اقتصاد کشورهای مختلف نقبی زد و اضافه کرد: در حال حاضر به طور میانگین 3.1 درصد از GDP جهانی و 6.2 درصد کل شغل‌های جهانی مبتنی بر صنایع خلاق است. بر اساس آمارهای مربوط به دوره بعد از کرونا، گردش مالی اقتصاد خلاق 2669 میلیارد دلار و میزان اشتغال جهانی آن 60 میلیون شغل است. طبیعتا کرونا خیلی از مشاغل را از بین برد و همچنین مشاغل این حوزه (اقتصاد خلاق) را تقویت کرد. همچنین بیشترین نرخ اشتغال برای این حوزه افراد 15 تا 29 ساله است.

به گفته وی، بر اساس پیش بینی‌ها تا سال 2028 سهم اقتصاد خلاق در اقتصاد جهانی به 3434 میلیارد دلار و نرخ رشد مرکب سالانه آن به 4.29 درصد افزایش خواهد یافت.

معاون اسبق امور هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی همچنین گفت: در حال حاضر بیشترین سهم را در اقتصاد خلاق در جهان، با 35 تا 40 درصد در اختیار آسیا و اقیانوسیه است. اقتصاد خلاق دو ساخته اصلی دارد: محصولات و خدمات. صادرات صنایع خلاق در دوره 10 ساله 2002 تا 2022 حدود 1600 میلیارد دلار بوده که از این میان سهم خدمات بیشتر از محصولات بوده است. بزرگترین صادرکنندگان محصولات خلاق در سال 2011 به ترتیب کشورهای چین، آمریکا، ایتالیا، آلمان و هنگ کنگ بوده‌اند. در صادرات خدمات خلاق هم آمریکا، ایرلند، آلمان، چین و بریتانیا به ترتیب بالاترین رتبه‌ها را دارند.

مهندس کاظمی در ادامه به وضعیت اقتصاد خلاق در ایران پرداخت و ضمن برشمردن نمونه‌هایی در میان اشعار بزرگانی مانند حافظ و سعدی و مولوی و نوشته‌های مورخینی مانند هرودوت که بر خلاقیت و نوآوری در نزد نیاکان ایرانیان تاکید دارند، وضعیت موجود اقتصاد خلاق در ایران را مرور کرد و گفت: در برنامه اول توسعه (79 تا 83) موضوع اقتصاد فرهنگ برای اولین بار مطرح شد و در برنامه چهارم (84 تا 89) در ماده 104 به راهکارهایی برای توسعه اقتصاد فرهنگ و هنر اشاره شد اما هیچگاه عملیاتی نشد. در مجموع نظام حکمرانی ما اساسا بر این باور بوده و هست که فرهنگ مولد نیست و نمی‌تواند تولید ثروت کند و مثلا برایشان مهم نیست که سینما یا نشر در کشور تعطیل بشود یا نشود.

وی افزود: سازمان ملل در سال 2021 این سال را سال اقتصاد خلاق اعلام کرد و اگرچه آماری از وضعیت اقتصاد خلاق نداریم اما با حدس قریب به یقین می‌توان گفت کمتر از 1 درصد است. ما فرهنگ را جزو مجموعه خدمات می‌دانیم و متوسط سهم صنایع خلاق در سبد هزینه‌های خانوار ایرانی در سال 1401 حدود 1.6 درصد بوده که البته این شامل تفریحات، سرگرمی و خدمات فرهنگی است که باز هم خدمات فرهنگی کمترین سهم را دارد.

معاون اسبق امور هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی اضافه کرد: گفته شده است که در سال 1400 قریب به 26 میلیون و 384 هزار خانوار ایرانی با متوسط 3.1 نفر داریم که هر خانوار 1.4 میلیون تومان صرف فرهنگ و تقریحات کرده اند که مجموعا 37 هزار میلیارد تومان می‌شود که با نرخ ارز میانگین یک میلیارد و 300 میلیون تومان خواهد شد که کل این مقدار تنها 36 صدم درصد از GDP ما را تشکیل می‌دهد!

وی وضعیت صادرات کالاهای فرهنگی را در سال 1395 حدود 940 میلیون دلار ذکر کرد و گفت: از سال 1400 به بعد این وضعیت بدتر شده است و کمتر از 800 میلیون دلار بوده است.

مهندس کاظمی به سهم هنر شناخته شده ای مانند سینمای ایران در اقتصاد خلاق هم اشاره ای کرد و افزود: ایران جزو 20 کشور اول در زمینه تولید فیلم در دنیاست اما از آنجا که سینمای ایران یک سینمای هنری است و نه صنعتی، بجز در موردی معدود جایگاهی در اکران جهانی نداریم. اینکه بیش از 1000 شهر در ایران سینما ندارند و ما کلا 800 سالن سینما داریم، واقعیت تلخی است که باید پذیرفت.

معاون اسبق امور هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی همچنین با اشاره‌هایی مختصر درباره وضعیت گالری‌ها و سهم هنرهای تجسمی و همچنین بازی‌های رایانه ای در اقتصاد خلاق، گفت: اگر وضعیت فرهنگ و هنر ما از حیث سهم شان در اقتصاد خلاق اینگونه است، واقعیت این است که ذات آنها این نیست بلکه این ناشی از عارضه ای است که از سیاست گذاری‌های غلط نشات گرفته است.

وی هشدار داد: توسعه صنایع خلاق در ایران امروز نه یک انتخاب بلکه یک ضرورت است چرا که در غیر این صورت، عقب افتادگی کشور از جهان در این عرصه نجومی خواهد شد. تحول در سبک زندگی و ضرورت تولید محتوا در فضای مجازی فراگیر، گریز از این جهش را ناممکن کرده است و باید هر چه زودتر برای جبران این عقب ماندگی اقدام صورت گیرد. تاسف آور است که اعلام کنم بر اساس آمارها نرخ بیکاری در شاخه‌های هنری 23.5 درصد است که دومین رتبه در میان فارغ التحصیلان بیکار را به خود اختصاص داده است.

مهندس کاظمی در پایان به چشم انداز اقتصاد خلاق در کشور هم اشاره ای کرد و گفت: اگر شرایط مساعد باشد و اراده ای جدی برای حل این معضل وجود داشته باشد، می‌توان امیدوار بود که سهم صنایع خلاق در تولید ناخالص داخلی در افق 10 ساله تا 1.5 درصد افزایش یابد.